Piękne i ulotne

Motyle, inaczej łuskoskrzydłe (Lepidoptera – ze starogreckiegolepidosto "łuska" i pteron to "skrzydło") to rząd owadów uskrzydlonych, blisko spokrewniony z chruścikami. Po łacinie lepido tłumaczy się też jako „ładny”. Zaraz po chrząszczach stanowią drugą pod względem liczebności grupę owadów. Obecnie w Polsce występuje ok. 3200 gatunków motyli , ale tylko 5% z nich stanowią motyle dzienne. Występują na wszystkich kontynentach, oprócz Antarktydy.

Motyle należą do najbardziej zaawansowanych ewolucyjnie owadów. Mają fascynujący cykl życiowy, z niezbyt atrakcyjnej gąsienicy przekształcają się w budzącą zachwyt postać dorosłą, zwaną imago. Ich skrzydła wbrew pozorom są pozbawione barw. Kolor to zasługa łusek, ułożonych jak dachówki, które dzięki zawartym w nich pigmentom nadają im barwę. Pokryte są one cieniutką warstwą wosku, zapewniająca im wodoszczelność.

Podobnie jak wszyscy przedstawiciele tej gromady mają trzy pary nóg, ciało podzielone na trzy odcinki: głowę, tułów i odwłok - często owłosiony. Znaczną część głowy zajmują duże, półkoliste oczy. Motyle najlepiej postrzegają kolory od żółtego do czerwonego, rzadziej barwy niebieskie i fioletowe. Widzą świat inaczej, niż my. Wyłupiastymi oczami rozmieszczonymi na czubku głowy potrafią ogarnąć całe 360 stopni. Z ich punktu widzenia świat wygląda jak wielka misa - jest bogaty w kolory, a uboga w szczegóły. Prymitywne oczy gąsienicy rejestrują tylko światło i cień.

Motyle nie mają nosów, oddychają przez malutkie otworki położone po obu stronach ciała. Narządami węchu są natomiast czułki, które odbierają również fale dźwiękowe i drgania podłoża, czyli pełnią też rolę uszu. Otworem gębowym jest długa ssawka do wysysania nektaru, u jednych jest on długa, u innych krótka, w zależności od kwiatowych upodobań motyli.

Nie wszystkie motyle odżywiają się nektarem kwiatów, ubogich w sole mineralne. Czasami są to fermentujące owoce, które spadły z drzew na których często siadają np. rusałki, może to być błoto, odchody zwierząt czy padlina na których chętnie siedzą mieniaki: strużnik (Apatura ilia)  i tęczowiec (Apatura iris). Gąsienice za to mają aparat gębowy typu gryzącego i są bardzo żarłoczne. Pokarm, głównie roślinny dostarcza im budulca i energii do kolejnych przeobrażeń.

Niektóre z modraszków są uzależnione w swoim rozwoju od mrówek np. modraszek telejus (Phengaris teleius) czy modraszek nausitous (Phengaris nausithous), których larwy leżąc na ściółce imitują zagubione larwy mrówek. Gąsienice są w tym okresie zdolne wydzielać substancje chemiczne (atraktory) działające na wiele gatunków mrówek z rodzaju wścieklic (Myrmica). Po odnalezieniu przez robotnice leżącej zazwyczaj nieruchomo larwy rozpoczyna się proces jej adopcji. U modraszka telejusa trwa on średnio kilkadziesiąt minut (u gatunków modraszków dysponujących lepszym kamuflażem chemicznym często tylko kilka sekund). Po adopcji, larwa przenoszona jest do wnętrza mrowiska. Na tym etapie rozwoju gąsienica odżywia się larwami i jajami mrówek. Przepoczwarcza się i opuszcza mrowisko jako dorosły motyl.

Motyle to coś więcej niż „fruwające kolorowe piękności”. Są zapylaczami, ale również idealnymi wskaźnikami stanu środowiska naturalnego, wskazując miejsca gdzie przyrodę należy objąć szczególną ochroną.

Tekst i zdjęcia: Magdalena Mol